Gastrointestinal hastalıklar dünya çapında önemli bir halk sağlığı problemi olmakla birlikte nüfusun çoğunluğunu etkilemektedir. FODMAP diyeti bazı besin maddelerinin beslenmeden elimine edilerek uygulanan bir beslenme programıdır. FODMAP açılımı fermente edilebilir, Oligo-, Di-, Mono-sakkaritler ve Polioller şeklindedir. FODMAP grubu karbonhidratların emilimi zayıf ancak yüksek ozmotik özellikleri vardır, kolon yani kalın bağırsakta fermente edilmesiyle şişkinlik ve gaz oluşumuna sebebiyet verir.
İrritabl bağırsak sendromu en sık karşılaşılan gastrointestinal hastalık olarak bilinmektedir. Dünyada yaklaşık 5 kişiden birinin bu hastalıktan etkilendiği, bu hastaların üçte birinin de hayat kalitesini bozacak kadar yoğun semptomlar yaşadığı bildirilmiştir. Nedeni tam olarak belirlenmemiş olmakla birlikte çevresel, genetik, psikolojik ve psikososyal faktörlerin birlikte rol oynadığı düşünülmektedir.
İrritabl bağırsak sendromu ilk olarak kabızlık gibi görülse de ishal ile seyreder. Sıklıkla karın ağrısı, karında rahatsızlık hissi ile birlikte dışkılama sıklığında değişiklik ile kendisini gösterir. Hastalar en çok karın ağrısından şikayet ederken, sırasıyla en çok rahatsız oldukları belirtiler acil dışkılama hissi, şişkinlik ve dışkılama sayısıdır.
İnflamatuar barsak hastalıklarında en sık görülen semptomlar; diyare (ishal), abdominal ağrı/kramp, kanlı dışkı, ağırlık kaybı, yorgunluk, ateş, iştah kaybıdır. Hastaların en yoğun şikayeti abdominal yani karın ağrısıdır. Dışkıda kan görülmesi en spesifik hastalık bulgusudur.
Çölyak tanısı olmayan gluten duyarlılığı çölyak veya buğday alerjisinin tanı kriterlerine uymayan bir hastalıktır. Çölyak ile ilişkili otoantikorlar kişilerde bulunmaz fakat glutenin beslenmeden elimine edilmesiyle semptomlarda iyileşme görülür.
Düşük FODMAP diyeti uygulanırken temel amaç bileşimlerin tamamen kısıtlanması değil azaltılmasıdır. Bu amaç doğrultusunda FODMAP alımı 0,5 g/kg ya da 3,0 g/gün’den daha az olması gerekmektedir. Düşük FODMAP diyeti üç ayrı aşamadan oluşur. Bunlar; eleme aşaması, yeniden yerleştirme aşaması ve koruma aşamasıdır.
Eleme Aşaması: Eleme aşamasında 2-8 hafta süre boyunca yüksek FODMAP’ten zengin besinler diyetten çıkarılır.
Yeniden Yerleştirme Aşaması: Küçük porsiyon şeklinde FODMAP’ten zengin besinler diyete alınarak semptomların tekrar edip etmediği gözlemlenir.
Koruma Aşaması: Kişinin tolerans düzeyine göre kişisel bir diyet programının takip edilmesidir.
Düşük FODMAP diyetinde FODMAP’ten zengin besinler diyette kısıtlanır. FODMAP grubu karbonhidratlar genellikle meyve ve sebze besin gruplarında zengin olarak bulunmakla birlikte baklagiller, ekmek ve tahıllar, süt ve süt ürünleri gibi diğer besin gruplarında da bulunabilmektedir. FODMAP içeriği yüksek olan besinler ve diyette yerlerine kullanılabilecek alternatif besin kaynakları şu şekildedir:
Meyveler (Fruktoz, poliol ve fruktan grubu)
Protein Kaynakları (Galaktan grubu)
FODMAP’tan Zengin Kaynaklar: Baklagiller, kaju, nohut, fasulye, mercimek, soya fasulyesi
Uygun alternatifler: Kuzu, tavuk, dana eti, yumurta, tofu, fıstık, ceviz, çam fıstığı
Ekmek ve tahıllar (Fruktan grubu)
Diğerleri (Fruktoz grubu)
Düşük FODMAP içeren besinlerin tercih edilmesi teşvik edilerek bağırsaklarda meydana gelen bu sindirim ve emilim bozukluğunun sebep olduğu fermentasyon ve beraberindeki gaz, karın ağrısı, diyare gibi problemler önlenebilmektedir. Ancak bu diyetin uzun dönemli uygulanmasında bağırsak mikrobiyotası üzerinde olası olumsuz etkileri ve kısıtlanan bazı besinlerin sebep olabileceği beslenme yetersizlikleri göz önünde bulundurularak bireylere özgü diyet planlaması yapılması tavsiye edilmektedir.